તમારી યાત્રા સુખમય નીવડે!

બંગલો એવો સુંદર મજાનો બનાવવામાં આવેલો અને તેની અંદરના શયનખંડમાં પલંગની ગોઠવણ પણ એવી સુંદર મજાની કરેલી હતી કે, પલંગમાં સૂતાં સૂતાં કાચની બારીઓમાંથી કુદરતી વાતાવરણની સાથે આંગણામાં થયેલા મોટા લીમડાની ડાળીઓ હવાના ઝોકા સાથે ઊડતી અને જાણે બારીના કાચ સાથે મિલન કરવા મથતી હોય એવો નજારો લાગતો હતો. સુંદર મજાનો આકાશનો નજારો પણ એટલો સુંદર દેખાતો હતો. ઝાડ પરનાં પંખીઓ પણ ઉડાઉડ અને કિલ્લોલ કરતા દેખાતાં હતાં.
આજે ઘરમાં પણ કોલાહલનો દિવસ હતો, બધા ચાતક નજરે આજે બપોરના સમયે વિદેશથી આવનાર સૌથી નાનો દીકરો અને તેની વિદેશી પત્ની નેન્સી અને નરેન્દ્રની રાહ જોઈ રહ્યા હતા. લગભગ પાંચ-છ વરસ અગાઉ નરેન્દ્ર અમેરિકા ગયો હતો અને ત્યાં જ વિદેશી સ્ત્રી નેન્સી સાથે લગ્ન કરેલું હતું. અવારનવાર જણાવતો તેને લઈને આવવું છે - આવવું છે, પરંતુ તેના સંજોગોને કારણે આવી શકેલો નહીં હોય તે આજે અમેરિકન પત્ની સાથે આવી રહ્યો હતો. અમેરિકન પત્ની કેવી હશે ને કેવી નહીં?
અનેક સૌંદર્ય માણવામાં જીવન પસાર થયું હતું. જીવન જીવવા અને માણવા જેવું લાગ્યું હતું અને હવેની પેઢીની તો વાત જ ન્યારી છે. મોટો દીકરો નરેશ અને તેની પત્ની ગૌરી, વચ્ચેનો દીકરો મહેશ અને તેની પત્ની માધવી એક જ ઘરમાં બધાં સાથે રહેતાં હતાં. ઘરના કબાટમાં નામી-અનામી લેખકોના હસ્તે લખાયેલાં પુસ્તકોનો ભંડાર હતો, પરંતુ આજની આ પેઢીને બધાં પુસ્તકો વાંચવામાં રસ હોય? આ વહુઓએ એ કબાટમાં રહેલાં પુસ્તકોને વાંચવામાં ક્યારેય હાથ પણ લગાડેલા નહીં હોય કે પૃચ્છા પણ નહીં કરેલી કે આ બધાં શેનાં પુસ્તકો છે. તેઓને રસ હતો, પરંતુ અંગ્રેજી લેખકો જેમ્સ હેડલી, એલિસ્ટર મેકલિન્સ વગેરેનાં પુસ્તકોમાં રસ હતો. તેઓની વાતોમાંથી સદાય કંટાળાજનક ઉદ્ગાર નીકળતા હતા. પોતાના જીવનમાં તો આવો અનુભવ કર્યો જ નહોતો.
નરેન્દ્રની સાથે સૌંદર્ય પ્રર્દિશત સ્થળોની મુલાકાત લીધી હતી. સાપુતારા અમારુ હોટ ફેવરિટ હતું. ત્યાં ભારતમાં વર્ષાઋતુમાં કાયમ જવાનું થતું. વર્ષાઋતુમાં સાપુતારાની ધરતી ચારેય કોરથી ખીલી ઊઠેલી હોય અને અનેક ધોધ જોવા મળે. સવારનો ઊગતો સૂર્ય જુઓ અને ધુમ્મસભર્યુ વાતાવરણ હોય અને તેનાં કુદરતી દૃશ્યો નિહાળવાં એક મોટો લહાવો કહેવાય. આ એવું એક રમણીય સ્થળ હતું કે અહીંયાંનો ઉદય અને અસ્ત બંનેનું સૌંદર્ય જોવા મળે એટલે ઘણું બધું. મહારાષ્ટ્રની સરહદ નજીકમાં હતી એટલે ગુજરાતી - મહારાષ્ટ્રની સંયુક્ત વસતીના જુદા જુદા ધંધાર્થીઓ પણ તેમની વાક્છટા સારી રીતે રાખે અને પર્યટકોને આવકારવામાં ક્યાંય પાછીપાની ન કરે.
સૌંદર્યની આવી નાની-મોટી સેંકડો અનુભૂતિ અનુભવવાથી પોતાનું જીવન રચાયેલું. કોઈ સાંજ એવી પણ હોય ત્યારે બહાર લીમડાની નીચે ખુરશીમાં બેસીને ટાગોરની કવિતા વાંચવાનો આનંદ લેવામાં મજા આવતી. વ્યક્તિ ઘણી વખત દુઃખથી છુટકારાની રાહ જોવામાં શોખને વેડફી નાખે છે.
ઘરમાં બે દીકરા અને પત્નીઓ માધવી અને ગૌરીને ક્યારેય પોતાની પાસે બેસીને નિરાંતે વાત કરવાની ફુરસદ નહોતી મળતી. બંને જણા તેમના કોઈને કોઈ કામમાં આખો દિવસ ગડમથલ કર્યા કરતી હોય. બંને જણા રસોઈ બનાવવાના ક્લાસમાં બનાવવાનું શીખવા માટે કે સુશોભન વગેરે અનેક ક્લાસમાં શીખવા જતી હતી. બંનેનાં કપડાં પણ નિતનવાં ફેશનેબલ હોય અને બહાર ફરવા પણ જતા હોય. આમ છતાં ઘરે આવે ત્યારે આજે બહુ કંટાળી ગયા... બોર થઈ ગયા તેવા ઉદ્ગારથી તેમનો દિવસ અસ્ત થતો હોય.
આ બધાની વચ્ચે એક નવી સ્ત્રીનાં ઘરમાં પગરણ મંડાઇ રહ્યા હતાં અને તે પણ માંડ ૨૩-૨૪ વર્ષની વિદેશમાં જન્મેલી વિદેશી યુવતી. જ્યારે નરેન્દ્ર સાથે લગ્ન કરેલાં ત્યારે તેની તસવીર મોકલેલી. અને તે લગ્ન સમયની તસવીરના આધારે વ્યક્તિનો પરિચય થોડો કંઈ મળે? કુતૂહલ મનમાં ભમરાયા કરતું હતું કે નરેન્દ્રએ પસંદ કરેલી સ્ત્રી કેવી હશે? તે આવી તો રહ્યો છે, પરંતુ ઘરમાં બધાનો માનમોભો જળવાઈ રહે તે રીતે વર્તશે? પોતાને ચાહે કે નહીં એ વાત મહત્ત્વની નથી, કારણ કે હવે પોતે કેટલા દિવસ વિતાવવાના છે? આવનાર સ્ત્રી અન્ય દેશની ધરતી પર ઉછરી મોટી થયેલી, ત્યાંના રીતરિવાજ અલગ, ત્યાંની રહેણીકરણી અલગ, તેને આ બધું અનુકૂળ આવશે?
‘ગૌરી અને માધવીના’ મનમાં પણ આ બાબતે ઘણી ઉત્કંઠા - ભય - આશંકા હોય તે બંનેને પણ અંદરોઅંદર ગુસપુસ કરતાં સાંભળેલ કે જે હશે તે થોડા દિવસ જ છેને? એડજસ્ટમેન્ટ કરીને રહેવાનું છે તો રહીશું. દીકરીઓ પણ ઘરે તેમનાં પતિ, બાળકોને લઈને આવી હતી. માની છેલ્લી ઘડીઓમાં તેમને પણ ફુરસદ નથી. દીકરી પણ પરણાવ્યા પછી પારકી કહેવાય તેની બહુ આશા ન રખાય, પરંતુ શું કરવાનું, ‘મા’ના જીવને હવે છેલ્લે છેલ્લે આવી આશાઓ ઉભરી આવે તેમાં નવાઈ જેવું ન હોય.
‘મા’ પાસે બધા વારાફરતી આવી જતાં, પૃચ્છા કરતાં, દવા લીધી? ‘મા’ના પલંગની ચાદર, મચ્છરદાની સરખી કરતા પલંગ પાસે તાજાં ફૂલો ફૂલદાનીમાં મૂકતાં, ટાબરિયાં જો મસ્તી કરતાં આવે તો તેઓને દાદીને તકલીફ થાય, બહાર જાવ એવો મીઠો છણકો કરીને બહાર કાઢી મૂકતાં.
આ બધી ગડમથલમાં ક્યાંક અવાજ આવ્યો, નજર કરી તો ગૌરી આવી હતી. તેની નજર ફેરવી મારી પાસે આવી, કાંઇ જોઈએ છે ‘બા’? ડોકું હલાવી ના પાડી. તેની સામે નજર કરી હસી પણ ખરી, પરંતુ તેના મુખ ઉપર સામે ક્યાંય હાસ્ય જોવા ન મળ્યું. બની શકે કે તેની નજર ન પણ પડી હોય. ગૌરી એકદમ સરસ, હોંશિયાર, સ્માર્ટ, કાર્યદક્ષ અને સાથે એટલી જ સ્વાર્થભરી વૃત્તિ ધરાવતી હતી. પોતાને જરૂર હોય તે બધું કોઈ પણ હિસાબે મેળવી લે, બીજાનું શું થશે તેની દરકાર કરતી નહોતી. તેના માટે તો પોતાનો પતિ અને પોતાનાં બાળકો તેની સીમા હતી.
બીજી પુત્રવધૂ માધવી સાવ જુદી હતી. તેનો મીઠો, આનંદી, ઉદારતાથી ભરેલો સ્વભાવ અને સ્થૂળ કાયા બહિર્મુખ, સંવેદના સહિત હતી. આમ બંને વચ્ચે સંઘર્ષના પ્રસંગો આવતા નહોતા. પોતાનો રૂમ ઉપર અલગ હતો અને બંનેનાં રસોડા અલગ હતાં. વારાફરતી જમવાની વ્યવસ્થા કરવામાં આવેલી હતી.
ઘરમાં કોઈ ન હોય તેવા સમયે નીચેના ભાગમાં સંગીતનાં સાધનોનો મધુર અવાજ પણ સંભળાતો હતો. દીકરી અનસૂયા પણ સુંદર ગીતો ગાતી હતી. તેઓ નીચે ગાતા હોય ત્યારે તેમનો અવાજ ઉપર સુધી સંભળાતો હતો.
પરંતુ વિધિની વિચિત્રતા જુઓ, અનસૂયા-ગૌરીએ ઉપર આવી ‘મા’ આપને કોઈ ગીત-ભજન પસંદ હોય તો કહો હું તમને સંભળાવું? આવું ક્યારેય તેમણે કહેલું ન હતું. સરસ રીતે ગીતો ગાય, કાવ્યોનું પઠન કરે તો ચોક્કસ ગમે જને.
બારી પાસેના લીમડાની ડાળખીઓ ચૈત્ર-વૈશાખમાં માંજરોથી ભરાઇ જશે. બદામ જેવા શ્વેત રંગનાં માંજર... આખી રાત એની મીઠી સુગંધ મહેક્યા કરે. આમ, આ લીમડો પોતાની છેલ્લી રાતો માંજરોના સહારે મહેંકતી રાખે છે.
પાછું છેવટે નેન્સીની યાદ આવી ગઈ. તેને ગમશે કે કેમ અહીં? અહીંની ગરમી, ગંદકી, અહીંના લોકોની ટેવો-કુટેવો આ બધું કેવી રીતે સહન કરી શકશે. હશે! જે હોય તે, હવે ક્યાં બહુ સમય બાકી છે. થોડા કલાકોના અંતે આ બધી કુતૂહલતાનો અંત તો આવવાનો જ છેને.
જોયું સમય પણ કેવો છે. વિમાનનો જે સમય હતો તેના કરતાં મોડું સાંજના છ વાગ્યે આવવાનું હતું. તે બંને જણાને વિમાન પર બીજી વિધિ પતાવતાં એક-દોઢ કલાક તો ચોક્કસ લાગી જાય, એટલે બહાર આવતાં સાતથી સાડા સાત થશે ઘેર આવતાં ચોક્કસ નવ વાગી જશે, તે નક્કી જ હતું.
જે કુતૂહલતા મનમાં ઘણા સમયથી પ્રગટેલી હતી તેનો અંત આવ્યો હતો, ઘરના દરવાજે કાર ઊભી રહેવાનો અવાજ આવ્યો. તેનાથી ચોક્કસ અણસાર આવી ગયો કે નરેન્દ્ર-નેન્સી આવી ગયાં હતાં. ઘરમાં આવતાંની સાથે બંને સીધાં ઉપર આવ્યાં. નરેન્દ્ર દોડતો આવીને વ્હાલ સાથે ‘મા’ ના પલંગ પાસે બેસી ગયો. કેમ છે બા? એના મધુર અવાજમાં જે સ્નેહનો ઉભરાટ હતો તે પ્રદર્શિત થતો હતો. તે થોડો સમય તો માને વળગીને બેસી રહ્યો. પછી અચાનક એને યાદ આવ્યું, તેની પાસે ઊભેલી તેની પત્ની નેન્સીને પાસે બોલાવી કહેઃ મા, જો મારી પત્ની નેન્સી અને નેન્સી... આ મારી ‘મા’ જેણે મને જન્મ આપ્યો, અને આજે આપણે જે કાંઈ છીએ તેની પાછળ તેમની શુભાશિષ છે. નેન્સી પણ બાની આગળ આવી અને મીઠું હસી. બાની સામે હાથ હલાવ્યો. બંને બાની પાસે બેઠાં, અને નરેન્દ્રએ તેની બધી વાતો, ત્યાંના વસવાટની રહેણીકરણી, ધંધાની બધી વાતથી માહિતગાર કર્યા.
નરેન્દ્ર ‘મા’ને કહે, ‘મા’ હવે કેમ છે? જો તારી ઇચ્છાનુસાર અમે પણ આવી ગયાં છીએ, એટલે ચોક્કસ તને સારું થઈ જશે. ‘મા’ તને યાદ છેને અમે નાના હતા ત્યારે અને અહીંયાં હતા ત્યાં સુધી અમારી નાની-મોટી બધી વાતોની ચિંતા - દરકાર તેં કરેલી છે. નાનો હતો ત્યારે ક્યાંક ઝઘડો કરીને આવું, બાપુ બોલે તો મારી ઢાલ બનીને તું સામે આવતી અને મારું ઉપરાણું લેતી.
મા સૂતાં સૂતાં આ બધું સાંભળી રહી હતી અને મનમાં આનંદ મેળવી રહી હતી.
આ બધી વાતોમાં સમય વીતતો ગયો, બંને થાકેલાં હતાં. બંને ઊભાં થયાં. ‘મા’ સૂઈ જજે આરામથી! સવારે સાથે ચા-નાસ્તો બેસીને કરીશું. નરેન્દ્રએ કહ્યું. નેન્સીએ પણ નરેન્દ્રની વાતમાં ડોકું ધુણાવ્યું. સંવેદનાભરી નેન્સીની આંખો ઘણું બધું કહી ગઈ, ‘મા’ તમારા મનમાં મારા માટે શું હશે તે બધું સમજું છું, અને બંને નીચે આવ્યાં.
નરેન્દ્રએ તો માને કહ્યું હતું કે સવારે મળીશું, ચા-નાસ્તો સાથે કરીશું, પરંતુ એકલી પડી ત્યારે પાછા વિચારો મનમાં આવવાના ચાલુ થયા. અચાનક નબળાઇ પણ આવી હોય તેવું લાગવા માંડયું. આજે તિથિ પાછી કઈ ચૌદસ... અમાસ... કે એકમ તો નથીને, આવા વિચારોનો વંટોળ મગજમાં ચાલવા માંડયો. અને આમેય હવે આજની રાત છેલ્લી હોય તો પણ શું નરેન્દ્ર-નેન્સીને મળવું હતું તે મળી લીધું પછી હવે બાકી રહ્યું શું...?
મકાનમાં નીચેના માળે બધાના રૂમો હતા. રાત થઈ ચૂકી હતી અવાજ બંધ થઈ ગયા હતા. બની શકે, બીજા રૂમમાં બધા બેઠાં હોય, બધાની સાથે બેઠા હોય તેમ પણ બની શકે.
ત્યાં જ પાછું નજર સામે બહારની લીમડાની ડાળખીઓ ઝાંખા પ્રકાશમાં પણ ઝૂલતી દેખાઈ અને કાચની બારીમાં અથડાતી હોય તેવો અહેસાસ થયો.
અચાનક રૂમનો દરવાજો ખૂલવાનો અવાજ આવ્યો, કોણ આવ્યું હશે? છેલ્લી દવા લેવાની હતી તે પણ આપી દીધી હતી. હવે બાકી તો કંઈ છે નહીં તો પછી હમણાં પાછું કોણ આવ્યું હશે?
ધીમે પગલે તેની પાસે કોઈ આવ્યું ને સામે જોયું તો નેન્સી હતી. તેને જોઇને નવાઈ લાગી, નેન્સી કેમ પાછી આવી હશે?
નેન્સી સામે આવી ‘મા’ પાસે બેઠી અને ‘મા’નો હાથ પોતાના હાથમાં લીધો. થોડી વાર તો બેસી રહી, એક નજરે જોતી રહી એની સામે જોઇ કહે ‘મા’ બેસુંને, મને તમારી પાસે બેસવાનું ગમશે.
‘મા’એ પણ ડોકું હલાવીને હા પાડી, પરંતુ નેન્સી પરત કેમ આવી હશે તેના મગજમાં તે ગડમથલ વમરાયા કરતી હતી.
થોડા સમય સુધી નેન્સી શાંત બેસી રહી. તે પણ કાચની બારીમાંથી બહાર દેખાતા નયનરમ્ય આકાશને નિહાળી રહી હતી. અચાનક ‘મા’ને કહે તમે પલંગની જગ્યા બહુ જ સરસ પસંદ કરી છે, બહારનું વાતાવરણ કેવું સુંદર દેખાય છે. અને આ લીમડાના ઝાડની ડાળખીઓ તો હવે તેની પર ફૂલ પણ આવશે. નેન્સી અંગ્રેજીમાં ધીમે ધીમે અટકીને સંવાદ કરી રહી હતી. વિચારો વિદેશી ભાષાના હતા, પરંતુ તે જે બોલતી હતી તે પૂરેપૂરું સમજાયું હતું. નેન્સીએ કહ્યું: ‘મા’ અમારાં લગ્ન સમયે તમે રવીન્દ્રનાથનાં કાવ્યોનું પુસ્તક મોકલેલું હતું તે મને ગમ્યું હતું તેમાં ઘણાં બધાં કાવ્યો તો મોઢે પણ થઈ ગયાં છે. આમ કહી હસીને ‘મા’ના હાથ પર હાથ મૂકી ‘મા’ I love you for that book, It was wonderfull to love the world with all. ‘મા’ તમને શું તે બધાં કાવ્યો યાદ છે, આજે પણ?
‘મા’એ પણ ડોકું હલાવી હા પાડી.
નેન્સી વધુ નજીક આવી. ‘મા’ તમે દૂબળાં લાગો છો.
નેન્સી ‘મા’ની આંખોમાં આંખ મિલાવીને જોઇ રહી. ‘મા’ના માથાના વાળ સરખા કરી માના કાન આગળ જઈ સહજતાથી બોલી મા, તમને ભય તો નથીને?
ભય? કેમ મને કશાનો ભય લાગે?
અજ્ઞાતપણે નેન્સી ધીમેથી બોલીઃ બધું પરિચિત હોય તે છોડીને શૂન્યમાં જવાનો ડર લાગે છે?
ખરેખર આનંદનો પાર ન રહ્યો. જેને વિદેશી-પરદેશની માની હતી તે આ છોકરી આટલું બધું સમજે છે, ખરેખર બહુ કહેવાય. મારી અંતરની લાગણીઓ આકાંક્ષાઓ ભરેલી છે એ જાણવા માટે એને કેટલી બધી ખેવના છે. મારા ડરની પણ તેને કાળજી છે અને તેને દૂર ને દૂર કરવા માંગે છે.
એના ઉદ્ગારો સાંભળી આનંદની અતિરેકતા ઉભરાઇ આવી હતી અને તેને ઉત્તર આપવાની પણ ઇચ્છા હતી. જીવનની અંતિમ ઘડીમાં પણ એક નવો સંબંધ પ્રસ્થાપિત થયો હતો. જરાક નહીં પણ ઘણો મોડો, પરંતુ મોડો તો મોડો સુંદર સંબંધ સામે આવ્યો હતો. સંતોષથી નેન્સીની સામે જોયું. મનમાં વિચાર્યું, સમાજ એમ કહે છે કે પતિ જીવંત હોય ત્યાં સુધી સ્ત્રીનું મરણ થાય તો સૌભાગ્યવતી કહેવાય, પણ સમાજને શું ખબર સૌભાગ્ય કોને કહી શકાય? અંતિમ ઘડીમાં પણ એક આવા નવા સંબંધનો ઉમેરો થાય તો તેનાથી વધુ સૌભાગ્ય શું હોય...? એક નવા પ્રેમનો ઉદય થવો તે પણ અતિ સૌભાગ્ય છે.
નેન્સી ઊભી થઈ, રૂમની લાઇટ બંધ કરી, બહાર મઘમઘતાં ફૂલોથી ડાળખીઓ ભરાયેલી હોય તેમ લાગતું હતું. ‘મા’એ નેન્સીનો હાથ પકડયો અને ચંદ્ર તરફ ઇશારો કરી કહ્યું: ‘લુક, શી ઇઝ લીડિંગ ફેરવેલ.’
નેન્સીએ માના કપાળ પર હાથ ફેરવ્યો. May your eternal journey is peacefull.
‘મા’ના ચહેરા પર આભા પથરાઇ ગઇ.